Το 326 μ.Χ. η Αγία Ελένη πήγε στα Ιεροσόλυμα για να προσκυνήσει τους Αγίους Τόπους και να ευχαριστήσει τον Θεό για τους θριάμβους του γιου της, Μεγάλου Κωνσταντίνου.

Εκεί άρχισε έρευνες για να βρεί τον Τίμιο Σταυρό. Στο Γολγοθά υπήρχε ειδωλολατρικός ναός της θεάς Αφροδίτης, τον οποίο γκρέμισε και άρχισε τις ανασκαφές. Η ιστορία λέει πως σε κάποιο σημείο βρέθηκαν τρεις σταυροί. Η συγκίνηση ήταν μεγάλη, αλλά ποιός από τους τρεις ήταν του Ιησού Χριστού;

Τότε ο επίσκοπος Ιεροσολύμων Μακάριος με ιερείς, αφού έκαναν δέηση, άγγιξε στους σταυρούς το σώμα μιας γυναίκας που είχε πεθάνει.

Όταν άγγιξε τον τρίτο σταυρό, που ήταν του Κυρίου, η γυναίκα αμέσως αναστήθηκε!!!

Η είδηση διαδόθηκε σαν αστραπή σε όλα τα μέρη της Ιερουσαλήμ. Πλήθη πιστών άρχισαν να συρρέουν για να αγγίξουν το Τίμιο Ξύλο.

Επειδή όμως συνέβησαν πολλά δυστυχήματα από το συνωστισμό, ύψωσαν τον Τίμιο Σταυρό μέσα στο ναό σε μέρος υψηλό, για να μπορέσουν να τον δουν και να τον προσκυνήσουν όλοι.

Αυτή, λοιπόν, την ύψωση καθιέρωσαν οι Άγιοι Πατέρες να γιορτάζουμε στις 14 Σεπτεμβρίου.

Το μεγαλύτερο τμήμα του Τιμίου Σταυρού που υπάρχει σήμερα στον κόσμο βρίσκεται στην Ιερά Μονή Ξηροποτάμου, στο Άγιον Όρος.

Στο κάτω μέρος διακρίνεται επιχρυσωμένη οπή στην οποία υπήρχε ένα από τα καρφιά της Σταυρώσεως. Η γνησιότητα όμως και του πιο ελάχιστου τεμάχιου Τιμίου Ξύλου (έστω και μίας σκλίθρας Ξύλου) φαίνεται και από το εξής:

Είναι το μόνο ξύλο πού δεν στέκεται στην επιφάνεια του νερού όπως όλα τα ξύλα πού ξέρουμε, αλλά πάει και βουλιάζει σαν μολύβι στον πάτο (πχ. μέσα σε ένα ποτήρι νερό), αντίθετα με τους νόμους της βαρύτητας και του ειδικού βάρους των στερεών σωμάτων.

Το πιο γνωστό απολυτικίο της σημερινής μέρας:

«Σώσον Κύριε τον λαόν σου και ευλόγησον την κληρονομίαν σου, νίκας τοις Βασιλεύσι κατά βαρβάρων δωρούμενος και το σον φυλάττων διά του Σταυρού σου πολίτευμα».

Χρόνια πολλά στον Σταύρο και την Σταυρούλα που γιορτάζουν σήμερα!!!