Ο δέκατος μήνας του χρόνου και ο δεύτερος του φθινοπώρου. Το όνομά του προέρχεται από το λατινικό October (mensis) (όγδοος μήνας) και το October από το octo (οκτώ).

Και αυτό γιατί στο ρωμαϊκό ημερολόγιο, που ξεκινούσε από τον Μάρτιο, ήταν ο όγδοος στη σειρά μήνας. Στη συνέχεια, με την προσθήκη του Ιανουαρίου και του Φεβρουαρίου ο Οκτώβριος μετακινήθηκε στη δέκατη θέση, αλλά διατήρησε την παλιά του ονομασία.

Οι Ρωμαίοι τον ονόμαζαν και Sementilius (semen ‘σπόρος’).

Ο Οκτώβριος είναι ο μήνας χωρίς -μ-! (η λατινική λέξη October, από την οποία προέρχεται η ονομασία του μηνός, δεν έχει -μ-)

Αυτό συμβαίνει σε αντίθεση προς τους άλλους “αριθμητικούς” μήνες, οι οποίοι από την προέλευσή τους εκφέρονται με -μ-: Σεπτέμβριος (< λατ. September [έβδομος]), Νοέμβριος (< λατ. November [ένατος]) και Δεκέμβριος (< λατ. December [δέκατος]).

Από τα ονόματα των μηνών αυτών (που έχουν -μ-) επηρεάζονται αρκετοί, προφέροντας και τον Οκτώβριο με -μ-.

Ο ελληνικός λαός ονόμασε τον μήνα αυτό Αγιοδημήτρη ή Αϊδημητρίτη ή Αγιοδημητριάτη, επειδή κατά τη διάρκειά του εορτάζεται η μνήμη του Αγίου Δημητρίου (26 Οκτωβρίου).

Τις ημέρες της εορτής αυτής παρατηρείται συνήθως καλοκαιρία, γνωστή ως το μικρό ή τ’ Αϊ-Δημητριού το καλοκαιράκι: Αϊ-Δημητράκη, μικρό καλοκαιράκι. Τότε βρίσκονται στις δόξες τους και τα χρυσάνθεμα, επονομαζόμενα συνήθως Αϊδημητριάτικα ή αγιοδημητρολούλουδα και οχτωβρούδια από τους Κυπρίους.

Ο λαός αποκαλεί τον Οκτώβριο και Βροχάρη, επειδή συμπίπτει συνήθως με τα πρωτοβρόχια, Σποριάτη, Σποριά και Σπαρτό, επειδή είναι ο μήνας της σποράς, μπρουμάρη, επειδή είναι ομιχλώδης και σκοτεινός, αλλά και Κρασόμηνα και Τρυγομηνά, λόγω του τρύγου.

Την 26η Οκτωβρίου γιορτάζουμε την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης από τους Τούρκους (1912), την 28η το “ΟΧΙ” στους Ιταλούς (1940) και την 12η Οκτωβρίου την απελευθέρωση της Αθήνας από τα γερμανικά στρατεύματα (1944).

Στο αρχαίο Αττικό ημερολόγιο ο Οκτώβριος αντιστοιχούσε στο δεύτερο δεκαπενθήμερο του μήνα Βοηδρομιώνα και στο πρώτο δεκαπενθήμερο του μήνα Πυανεψιώνα.

Η περίοδος αυτή ήταν πλούσια σε γιορτές (Πυανέψια, Προηρόσια, Θησεία, Απατούρια, Οσχοφόρια, Θεσμοφόρια), καθώς οι Αθηναίοι φρόντιζαν να εξασφαλίζουν τη θεϊκή προστασία για τον κύκλο των γεωργικών εργασιών, που μόλις άρχιζε.

Τον Οκτώβριο διεξάγονταν κατά το μεγαλύτερο μέρος τους τα περίφημα Ελευσίνια Μυστήρια, σε Αθήνα και Ελευσίνα.

Τα ιερά Πυανέψια ή Πυανόψια ή Πανόψια (πύανος [ο κύαμος ‘το κουκί’] έψω ‘βράζω’) ήταν αθηναϊκή γιορτή και γινόταν την 7η του μηνός Πυανεψιώνος προς τιμήν του Απόλλωνα, της Σκιράδος Αθηνάς, αργότερα δε και του Διονύσου.

Λέγεται ότι ονομάστηκε έτσι από κάποιο φαγητό που συνήθιζαν να τρώνε οι εορτάζοντες κατά την ημέρα της γιορτής, το οποίο έφτιαχναν από κυάμους (κουκιά) ή κατ’ άλλους από ξεφλουδισμένο κριθάρι και όσπρια, μέρος του οποίου προσφερόταν στο θεό.

«Πυανέψια -μας πληροφορεί ο Ευστάθιος- οιον κυαμέψια, δια το πυάμους πρότερον τους κυάμους καλείσθαι».

Από την καθιερωμένη αυτή τροφή βγαίνει το συμπέρασμα ότι η γιορτή των Πυανεψιών ήταν αγροτική γιορτή, κατά την οποία αναπέμπονταν ευχαριστίες στο θεό για την αφθονία των καρπών.

Την ίδια έννοια είχε, εάν δεν ήταν η ίδια, και η γιορτή των Προηροσίων, την οποία γιόρταζαν οι Αθηναίοι με εντολή του Πυθίου Απόλλωνα.

Κατά την κλασική εποχή τα Πυανέψια αποτελούσαν μέρος της μεγάλης εορτής των Θησείων προς τιμήν του ήρωα Θησέα.

Μια επιγραφή του δήμου Αθηναίων που βρέθηκε κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους αναφέρει σχετικώς ότι κατά την 7η Πυανεψιώνος προσφέρονταν στον Απόλλωνα (και στην Άρτεμη) “πόπανα” (πλακούντια ‘είδος γλυκίσματος, πίτα), και αυτά ήταν τα εγχώρια Πυανέψια.

Η φθινοπωρινή ισημερία αντιστοιχεί με την πρώτη του έτους του ημερολογίου της αρχαίας Σπάρτης.

– Οι Ρωμαίοι τον Οκτώβρη θυσίαζαν στην Αππία οδό ένα άλογο, που το αποκαλούσαν Οκτωβρίου ίππον, στον θεό Άρη. Η θυσία αυτή απέβλεπε στην ευόδωση της σοδειάς του έτους.

Καλό μήνα!