Κάθε χρόνο στις 14 Σεπτεμβρίου, η Εκκλησία τιμά τη μεγάλη Δεσποτική εορτή της Ύψωσης του Τιμίου Σταυρού, ημέρα που συνδέεται με τη διπλή εύρεση του Σταυρού πάνω στον οποίο μαρτύρησε ο Ιησούς Χριστός. Στην Ελλάδα, η ημέρα αυτή αποτελεί ονομαστική γιορτή για τους Σταύρους και τις Σταυρούλες.

Η παράδοση αναφέρει ότι το 326 μ.Χ., η Αγία Ελένη, μητέρα του Μεγάλου Κωνσταντίνου, ταξίδεψε στους Αγίους Τόπους για να ανακαλύψει τους ιερούς τόπους όπου ο Χριστός έζησε, δίδαξε και μαρτύρησε. Στα Ιεροσόλυμα πραγματοποίησε εκτεταμένες ανασκαφές στο λόφο του Γολγοθά και εντόπισε τρεις σταυρούς – του Χριστού και των δύο ληστών – με τη βοήθεια ενός αρωματικού φυτού, του βασιλικού. Σύμφωνα με εκκλησιαστικούς ιστορικούς, ο Σταυρός του Κυρίου αναγνωρίστηκε ως ο αληθινός μέσω θαύματος, όταν αναστήθηκε μια νεκρή γυναίκα που τον άγγιξε. Στη θέση αυτή υπήρχε παλαιότερα ναός της Αφροδίτης, τον οποίο γκρέμισε η Ελένη και στη συνέχεια έκτισε τον περίφημο Ναό της Αναστάσεως, που αποτελεί έως σήμερα σημαντικό μνημείο για τον Χριστιανισμό.

Η πρώτη Ύψωση του Τιμίου Σταυρού έγινε στις 14 Σεπτεμβρίου 335 μ.Χ., όταν ο Πατριάρχης Ιεροσολύμων Μακάριος τον τοποθέτησε στον ναό για προσκύνημα από τους πιστούς. Η δεύτερη Ύψωση σχετίζεται με την επιστροφή του Σταυρού μετά τους Βυζαντινο-Περσικούς Πολέμους (602–628 μ.Χ.). Οι Πέρσες είχαν καταλάβει την Παλαιστίνη και είχαν πάρει ως λάφυρο τον Τίμιο Σταυρό. Ο αυτοκράτορας Ηράκλειος τον επανέφερε στην Κωνσταντινούπολη το 629 μ.Χ. και αργότερα στα Ιεροσόλυμα, γιορτάζοντας την νίκη του επί των Περσών.

Η Εκκλησία τιμά την ημέρα με αυστηρή νηστεία και ψάλλει το γνωστό απολυτίκιο:

«Σώσον Κύριε τον λαόν Σου και ευλόγησον την κληρονομίαν Σου…»

Σε πολλές εκκλησίες οι πιστοί λαμβάνουν κλώνοι βασιλικού, προς ευλογία, συμβολίζοντας τη θέση όπου βρέθηκε ο Τίμιος Σταυρός.

Λαογραφικές παραδόσεις

Η γιορτή έχει και έντονο λαογραφικό χαρακτήρα:

Οι γεωργοί θεωρούν την ημέρα αφετηρία για τη νέα σπορά και φέρνουν στην εκκλησία δημητριακά για ευλογία.

Οι ναυτικοί, σύμφωνα με την παροιμία, «Του Σταυρού, σταύρωνε και δένε», σταματούσαν μεγάλα ταξίδια.

Οι νοικοκυρές χρησιμοποιούν τον βασιλικό για την παρασκευή του προζυμιού της χρονιάς.

Στην Αίγινα αναβιώνει το έθιμο του «Λειδινού», μια μιμητική τελετή που συνδέει το θάνατο με τη νέα ζωή της φύσης, με τραγούδια, χορούς και προσφορά κολλύβων.

Η Ύψωση του Τιμίου Σταυρού συνδυάζει βαθιά πνευματική σημασία με ζωντανές λαϊκές παραδόσεις, θυμίζοντας στους πιστούς το κέντρο της χριστιανικής πίστης και την αναγέννηση της φύσης.

Χρόνια πολλά στον Σταύρο και την Σταυρούλα που γιορτάζουν σήμερα…..